Tegenwoordig stellen steeds meer banken hun rentetarieven automatisch vast, zonder menselijke tussenkomst. Maar zelfs de kleinste onnauwkeurigheden kunnen consumenten duizenden euro's extra kosten. Hoewel de EU-wetgeving het gebruik van zo'n automatisch systeem in bepaalde omstandigheden toestaat, moeten bedrijven strikte regels volgen om het fundamentele recht van mensen op privacy te beschermen. Banken, bijvoorbeeld, zouden hun klanten moeten voorzien van "zinvolle informatie over de logica die wordt gevolgd" bij het berekenen van hun persoonlijke rentetarief. Maar veel banken lijken zich daar niets van aan te trekken. In strijd met de EU-wetgeving wees Swedbank (een van de grootste banken in Zweden) het verzoek van een Zweedse burger af met het argument dat de berekening een "bedrijfsgeheim" was. noyb heeft nu een klacht ingediend bij de Zweedse gegevensbeschermingsautoriteit.
Condities veranderen in negatieve zin. Dankzij lage rentetarieven en inflatie hebben Europese burgers jarenlang kunnen profiteren van aantrekkelijke voorwaarden voor het afsluiten van een lening. In Zweden komt dat omdat de rentevoet van de Nationale Bank (Riksbank) - die de huidige leenrente van Zweedse banken bepaalt - in ieder geval tussen 2015 en begin 2022 niet boven de 0% is gestegen. Toen begon de oorlog in Oekraïne, waardoor de Riksbank gedwongen werd om de rente te verhogen. Het zal niemand verbazen dat de banken dit voorbeeld volgden - met als gevolg dat de meeste Zweedse huishoudens plotseling te maken kregen met aanzienlijk hogere woonlasten. Dit drijft steeds meer huishoudens in de schulden. Zweden hebben een van de hoogste schuldenniveaus van huishoudens in de EU, ongeveer €42.000 per persoon. Tegelijkertijd zijn de marges van banken op hypotheken gestegen.
Joakim Söderberg, advocaat gegevensbescherming bij noyb: "Het belangrijkste waar mensen in Zweden op dit moment over praten is de crisis rond de kosten van levensonderhoud. Hypotheken maken daar een groot deel van uit, misschien wel het grootste deel. Banken zouden op zijn minst moeten voldoen aan hun verplichtingen onder de GDPR en transparant moeten zijn over hoe ze leningen berekenen. In plaats daarvan weigeren ze het fundamentele recht van mensen op gegevensbescherming te respecteren."
Transparantie vereist door de wet. Hoewel de situatie in andere EU-landen vergelijkbaar zou kunnen zijn, heeft Zweden één groot probleem: banken hebben de neiging om hun rentetarief volledig geautomatiseerd en zonder menselijke tussenkomst vast te stellen. Dit maakt het moeilijk voor consumenten om meer te weten te komen over hoe hun rentetarief tot stand is gekomen. Precies om deze reden vereist de EU-wetgeving dat bedrijven die gebruik maken van geautomatiseerde besluitvorming zich houden aan strenge transparantieregels: Volgens Artikel 15(1)(h) GDPR moeten bedrijven "zinvolle informatie verstrekken over de betrokken logica" bij de berekeningen die door een dergelijk systeem worden gemaakt. In werkelijkheid kunnen banken creatief zijn om hun verplichtingen te omzeilen: Swedbank, bijvoorbeeld, verwierp een verzoek van een Zweedse betrokkene om toegang op grond van Artikel 15 GDPR, met het (valse) argument dat de logica achter haar hypotheekrente een "bedrijfsgeheim" is.
Maar transparantie is hier uiterst belangrijk, omdat zelfs een kleine verandering in het rentetarief ernstige gevolgen heeft voor consumenten. Hier is een voorbeeld om dit te illustreren: Als je een lening hebt van €300.000 met een looptijd van 15 jaar en een rente van 4%, dan is je maandelijkse aflossing €208. Als de rente plotseling wordt verhoogd naar 4,5%, springt je maandelijkse betaling omhoog naar € 2.281. Dat is € 73 extra per maand. Dat is 73 euro extra per maand gedurende 15 jaar - of in totaal 13.140 euro
Joakim Söderberg, advocaat gegevensbescherming bij noyb: "Door vol te houden dat de logica achter haar renteberekening een bedrijfsgeheim is, holt de bank het weinige vertrouwen uit dat consumenten nog in haar hebben. Dit roept de vraag op: Hoe kunnen wij als consumenten weten dat we eerlijk worden behandeld als we eigenlijk niet weten hoe we worden behandeld?"
Een zogenaamd handelsgeheim - dat is eigenlijk gedefinieerd in de EU-wetgeving. Volgens zowel de Zweedse als de EU-wetgeving kan een stuk informatie alleen een handelsgeheim zijn als de openbaarmaking ervan concurrenten een voordeel kan opleveren. Maar als de informatie openbaar is, weten de concurrenten het al. Dit is het geval voor rentetarieven: Transparantie in hypothecaire leningen is geregeld via de EU-richtlijn voor hypothecair krediet, die letterlijk de vergelijking voor de berekening van de hypotheekrente. Daarnaast stelt de Zweedse wet op consumentenkrediet, in een directe verwijzing naar de EU-richtlijn, dat mensen het recht hebben om te weten hoe hun rentetarief is berekend, of de lening is gebaseerd op een referentietarief (zoals het beleidstarief van de Riksbank) en wat de bank bovenop dat tarief doet. Dit wordt verondersteld om consumenten in staat te stellen een geïnformeerde keuze te maken over waar ze geld lenen en om mogelijk onjuiste of onvolledige gegevens te corrigeren die leiden tot hogere rentetarieven.
Klacht ingediend in Zweden. noyb heeft daarom een klacht ingediend bij de Zweedse gegevensbeschermingsautoriteit (IMY) en verzoekt om een volledig onderzoek naar de beslissing van Swedbank om het verzoek om toegang van de betrokkene af te wijzen. Om ervoor te zorgen dat de klager effectieve bescherming van zijn rechten geniet, noyb vervolgens voor dat het IMJ Swedbank beveelt om de betrokkene volledige inzage te geven in de logica die is gebruikt voor de berekening van zijn hypotheekrente. Daarnaast dient Swedbank procedures op te stellen om in de toekomst adequaat te kunnen reageren op verzoeken om toegang. Tot slot, noyb het IMY om een administratieve boete op te leggen om soortgelijke schendingen in de toekomst te voorkomen.
